نحوه کارکرد نمودار استخوان ماهی

۱. تعیین مسئله (اثر یا نتیجه)

ابتدا باید مشکل یا موضوعی که قصد تحلیل آن را داریم، مشخص شود. این مشکل در سمت راست نمودار، در قسمت سر ماهی نوشته می‌شود.

۲. تعیین دسته‌بندی‌های اصلی علل

شاخه‌های اصلی نمودار، دسته‌بندی‌هایی هستند که ممکن است در بروز مشکل نقش داشته باشند. این دسته‌ها بسته به نوع مسئله می‌توانند متفاوت باشند. در سازمان‌ها و توسعه شایستگی‌ها، برخی از دسته‌بندی‌های رایج عبارت‌اند از:

• نیروی انسانی: مهارت‌ها، انگیزه، تجربه، دانش
• فرآیندها: روش‌های کاری، دستورالعمل‌ها، رویه‌ها
• تجهیزات و منابع: فناوری، ابزارها، زیرساخت‌ها
• محیط: فرهنگ سازمانی، شرایط فیزیکی، حمایت مدیران
• آموزش و توسعه: دسترسی به منابع یادگیری، فرصت‌های رشد

۳. شناسایی عوامل جزئی‌تر (زیرشاخه‌ها)

در این مرحله، برای هر دسته‌بندی اصلی، عوامل جزئی‌تر که بر مشکل تأثیر دارند، مشخص می‌شوند. این عوامل در شاخه‌های فرعی نمودار نمایش داده می‌شوند.

۴. تحلیل علل و یافتن ریشه مشکل

پس از تکمیل نمودار، بررسی دقیق عوامل و ارتباط آن‌ها با مشکل اصلی انجام می‌شود. این مرحله به تیم‌ها کمک می‌کند ریشه‌های اصلی مشکل را شناسایی و روی مهم‌ترین عوامل تمرکز کنند.

۵. ارائه راهکار و تصمیم‌گیری

پس از تحلیل، می‌توان راهکارهای مؤثر برای کاهش یا رفع مشکل را ارائه داد. این راهکارها ممکن است شامل اصلاح فرآیندها، بهبود آموزش‌ها، تغییر سیاست‌های سازمانی یا ارتقای ابزارها و منابع باشند.

کاربرد نمودار استخوان ماهی در توسعه شایستگی‌ها

۱. شناسایی عوامل تأثیرگذار بر توسعه شایستگی‌ها

این نمودار به سازمان‌ها کمک می‌کند عوامل کلیدی مؤثر بر رشد شایستگی‌های کارکنان را در دسته‌های مختلف بررسی کنند. این تحلیل به افراد و سازمان‌ها امکان می‌دهد ریشه‌های مشکلات را شناسایی و برنامه‌های بهبود طراحی کنند.

۲. تحلیل موانع و چالش‌ها

با استفاده از این ابزار، سازمان‌ها می‌توانند دلایل ضعف در مهارت‌های کارکنان را تحلیل کنند. به‌عنوان مثال، اگر فردی در مهارت‌های رهبری دچار مشکل باشد، نمودار استخوان ماهی می‌تواند نشان دهد که این مشکل ناشی از عدم آموزش مناسب، تجربه ناکافی، نبود فرصت‌های رشد یا عوامل فردی مانند عدم اعتمادبه‌نفس است.

۳. برنامه‌ریزی برای بهبود شایستگی‌ها

پس از شناسایی عوامل تأثیرگذار، سازمان می‌تواند استراتژی‌هایی برای بهبود شایستگی‌ها تدوین کند. به‌عنوان مثال، اگر یکی از مشکلات کارکنان نبود آموزش‌های کاربردی باشد، می‌توان برنامه‌های آموزشی هدفمند، کارگاه‌های مهارتی و منتورینگ را طراحی و اجرا کرد.

۴. ایجاد رویکرد ساختاریافته برای توسعه فردی و سازمانی

نمودار استخوان ماهی به سازمان‌ها کمک می‌کند تا رویکردی تحلیلی و منطقی برای رشد شایستگی‌های کارکنان ایجاد کرده و فرآیندهای توسعه منابع انسانی را بهبود دهند.

وقتی می‌خواهیم یک شایستگی را توسعه دهیم، معمولاً باید به جنبه‌های مختلف دیگری که به آن شایستگی وابسته‌اند نیز توجه کنیم. برای مثال، شایستگی رهبری می‌تواند به بسیاری از شایستگی‌های دیگر مرتبط باشد، زیرا رهبری در عملکرد موثر نیاز به یک سری ویژگی‌ها و مهارت‌های مکمل دارد.

چند شایستگی دیگر که به شایستگی رهبری وابسته‌اند، عبارتند از:

1. ارتباطات مؤثر: یک رهبر باید توانایی برقراری ارتباط مؤثر با اعضای تیم، همکاران و ذینفعان مختلف را داشته باشد. این مهارت از طریق گوش دادن فعال، ابراز نظرات به طور واضح، و ایجاد فضای باز برای تبادل نظر شکل می‌گیرد.
2. تصمیم‌گیری استراتژیک: یک رهبر باید بتواند در شرایط پیچیده و نامشخص تصمیمات استراتژیک بگیرد. این شایستگی به تحلیل داده‌ها، پیش‌بینی آینده و درک تأثیر تصمیمات بر سازمان وابسته است.
3. مدیریت تغییر: رهبران باید قادر به هدایت و مدیریت تغییرات در سازمان باشند. این شامل توانایی تطبیق با شرایط جدید، همراه کردن تیم با تغییرات و کاهش مقاومت‌ها است.
4. حل مسئله و تفکر انتقادی: رهبران باید توانایی تحلیل مسائل پیچیده، شناسایی راه‌حل‌های مناسب و تصمیم‌گیری بر اساس داده‌ها و شواهد را داشته باشند.
5. همدلی و توانایی مدیریت احساسات: رهبری مؤثر به درک و مدیریت احساسات خود و دیگران نیاز دارد. این شایستگی به بهبود روابط درون تیمی و ایجاد انگیزه و مشارکت در کارکنان کمک می‌کند.

در مجموع، هر شایستگی که بخواهیم توسعه دهیم، معمولاً مجموعه‌ای از شایستگی‌های مرتبط به آن نیز باید تقویت شوند. برای مثال، اگر هدف توسعه شایستگی رهبری است، تقویت مهارت‌های ارتباطی، تصمیم‌گیری و مدیریت تغییر نیز ضروری خواهد بود. این ارتباطات شبکه‌ای از شایستگی‌ها، به فرد یا تیم این امکان را می‌دهد که به طور مؤثرتر و کارآمدتری عمل کنند.