نویسنده: محمدجواد آبگون
مقدمه: شاید زمانی که در باغ یا گلخانه قدم زده‌اید، درختی پیرایش‌شده (درختی که چند تنه جوان آن در کنار هم کاشته و با دقت در هم تنیده شده‌اند) توجه شما را جلب کرده باشد. این فرآیند که «پیرایش» نام دارد، مستلزم صرف زمان، هدایت مداوم و مراقبت دقیق است. نتیجه این تلاش، شکل‌گیری گیاهی ترکیبی، مقاوم و زیباست.
خانواده‌های توانمند نیز همچون همین درخت پیرایش‌شده‌اند؛ انسجام، همکاری و مراقبت مستمر موجب استحکام آنها می‌شود. در مقابل، اگر این مراقبت نادیده گرفته شود، همان‌طور که تنه‌های به‌هم‌تنیده می‌توانند در مسیر نادرست سخت شوند و هم ساختار و هم زیبایی درخت را از بین ببرند، روابط خانوادگی نیز آسیب دیده و تضعیف می‌شود.
دستیابی به یک خانواده تجاری منسجم و «پیرایش‌شده» کار ساده‌ای نیست. زندگی اعضای خانواده در حوزه‌های مختلف با هم تلاقی دارد، علایق و دیدگاه‌ها همیشه همسو نیستند و همین موضوع بستر بروز تعارض را فراهم می‌آورد.
یکی از اهداف بنیادین هر کسب‌وکار خانوادگی، یادگیری مدیریت تعارض است؛ به‌گونه‌ای که:
واقعیت این است که همه ما به دنبال آرامش و هماهنگی در خانواده هستیم، اما درگیری‌های کوچک اجتناب‌ناپذیرند. حتی گاهی همین تعارض‌ها ارزشمندند، زیرا ما را به تفکر عمیق‌تر و یافتن راه‌حل‌های خلاقانه‌تر سوق می‌دهند. با این حال، آنچه اغلب نگران‌کننده و آسیب‌زا است، تعارضاتی هستند که روابط را فرسوده می‌کنند، افراد را از هم دور می‌سازند و مسیر رسیدن به توافق و حل مسائل را دشوارتر می‌نمایند.
در این مقاله تلاش خواهیم کرد منشأ و ماهیت انواع مختلف تعارض در کسب و کارهای خانوادگی را بررسی کنیم. این شناخت می‌تواند نقطه آغازی برای مدیریت اثربخش‌تر تعارضات خانوادگی باشد؛ تلاشی که هم به پایداری روابط خانوادگی و هم به استحکام کسب‌وکار خانوادگی کمک می‌کند—چنان‌که درختی تنومند و سالم در گذر زمان ریشه می‌دواند و بالنده می‌شود.
محتویات مقاله:
۱. چهار مرحله تعارض در کسب‌وکارهای خانوادگی
تعارضات میان‌فردی در کسب و کارهای خانوادگی را می‌توان در چهار سطح طبقه‌بندی کرد:
۲. درک ریشه‌های تعارض در کسب‌وکار خانوادگی
باید توجه داشت که تعارض در کسب و کارهای خانوادگی تنها ناشی از مسائل بنیادین یا مشروع نیست؛ بلکه می‌تواند حاصل عواملی چون ناامنی‌های عاطفی، واکنش بیش از حد به تحقیرهای درک‌شده، انتشار اطلاعات نادرست و شایعات یا حتی دستکاری آگاهانه توسط افراد فرصت‌طلب باشد.
در محیط کسب و کار خانوادگی، لزوماً لازم نیست یک مسئله بزرگ یا حیاتی باشد تا منجر به بحران گردد؛ گاهی یک موضوع به ظاهر کوچک – که شاید برای فردی بیرونی ناچیز به نظر برسد – کافی است تا حساسیت‌ها را برانگیزد، بی‌اعتمادی ایجاد کند و خانواده را در مسیر درگیری‌های شدیدتر قرار دهد.
۳.پویایی خانواده و کسب‌وکار خانوادگی
کسب و کارهای خانوادگی دارای ویژگی‌های منحصربه‌فردی هستند که آنها را به محیطی مستعد احساسات شدید و تعارض‌های پیچیده تبدیل می‌کند. این ویژگی‌ها در چهار حوزه اصلی قابل بررسی هستند:
۴.تعارض: یک مطالعه موردی
اگر تعارضات در کسب و کارهای خانوادگی کنترل نشوند، معمولاً از مسیر قابل پیش‌بینی‌ای تشدید می‌شوند.
بیایید مثال جین و تیم، دو خواهر و برادر که هر کدام ۵۰٪ مالک کسب‌وکار خرده‌فروشی خانوادگی بودند، را بررسی کنیم. تعارض آنها از یک تعارض جزئی در مورد بهترین استراتژی حفظ رقابت در بازار آغاز شد. اگر در این مرحله، با دریافت نظرات عینی از هیئت‌مدیره و برقراری گفتگوی باز، به موضوع می‌نگریستند، احتمالاً می‌توانستند به راه‌حلی قابل قبول برای هر دو طرف برسند.
اما متأسفانه، وقتی اختلاف‌ها تشدید شد، تیم رفتار جین را نشانه‌ای از بی‌احترامی و ناکارآمدی خود تلقی کرد. تعارض جزئی به تعارض جدی تبدیل شد. به جای تمرکز بر مسائل تجاری، تعارض به حوزه احساسات و اتهامات شخصی کشیده شد. جین و تیم یکدیگر را از تصمیم‌گیری‌های مهم کنار گذاشتند، با یکدیگر به صورت غیرمستقیم رقابت کردند و در خلوت بدگویی نمودند. این وضعیت طی چند سال ادامه یافت و شاخه‌های خانواده از یکدیگر فاصله گرفتند. مدیریت وقت خود را صرف حل تعارض نکرد و در نتیجه بهره‌وری و روحیه کاهش یافت.
در ادامه، جین برای بهبود روابط و نجات کسب‌وکار آسیب‌دیده، به دنبال کمک خارجی بود، اما درگیری به مرحله بی‌ثبات‌کننده رسید. تیم تلاش جین برای مصالحه را نشانه ضعف تلقی کرد و با استخدام دامادهای خود و واگذاری مسئولیت‌های بیشتر به آنها، بدون اطلاع جین، کنترل شرکت را افزایش داد. جین نیز با تشویق برخی مدیران ارشد برای دشوار کردن موفقیت دامادهای تیم، تلافی نمود. خشم و تنش تا حدی بالا رفت که حتی همسران و فرزندان خواهر و برادر نیز از معاشرت با یکدیگر خودداری کردند.
در نهایت، هر دو طرف شروع به بررسی گزینه‌هایی برای حذف کامل شاخه دیگر از سازمان کردند. جین پیشنهادهایی برای جدایی موفقیت‌آمیز، شامل تقسیم عملیات و خرید سهام ارائه داد، اما تیم از پذیرش هر ایده‌ای خودداری کرد و اعتراف کرد که اکنون در مرحله جنگ قرار دارد؛ مرحله‌ای که هدف اصلی او آسیب رساندن به جین و خانواده‌اش بود.
در نتیجه، شاخه‌های واگرا کل سیستم را تضعیف کردند: استعدادهای کلیدی از شرکت جدا شدند، رقبا از کندی تصمیم‌گیری سوءاستفاده کردند و سهم بازار کاهش یافت. ظرف چند سال، شرکت ورشکسته شد و خانواده مجبور شد آن را با قیمتی بسیار پایین خریداری کند. همانند درختی که به آن رسیدگی نشده، شاخه‌های واگرا کل ساختار را ضعیف کردند.
سوالات متداول (FAQ)
س: آیا تعارض در کسب‌وکار خانوادگی همیشه بد است؟
ج: خیر، تعارض به خودی خود منفی نیست. مهم نحوه مدیریت آن است. تعارض سالم می‌تواند به نوآوری و رشد کسب‌وکار کمک کند.
س: چه زمانی نیاز به مداخله مشاور خارجی داریم؟
ج: زمانی که اختلافات شخصی به تصمیمات کاری آسیب می‌رساند یا باعث توقف رشد کسب‌وکار می‌شود، مشاور خارجی می‌تواند نقش میانجی و راهنمای بی‌طرف را ایفا کند.
س: چگونه می‌توان از تعارض‌های نسل‌ها جلوگیری کرد؟
ج: با ایجاد برنامه‌های انتقال دانش، گفتگوی باز و تدوین سندهای رسمی که نقش‌ها و مسئولیت‌ها را مشخص می‌کند.
نتیجه‌گیری و جمع‌بندی
تعارض در کسب‌وکارهای خانوادگی امری طبیعی است، اما مدیریت نادرست آن می‌تواند تهدیدی جدی برای بقا و رشد کسب‌وکار باشد. شفافیت در نقش‌ها، مهارت‌های ارتباطی، مشاوره حرفه‌ای و تدوین سیاست‌های رسمی، کلید مدیریت موفق تعارض‌ها هستند. با درک درست ماهیت تعارض و استفاده از راهکارهای مناسب، کسب‌وکارهای خانوادگی می‌توانند تعارض‌ها را به فرصت‌هایی برای نوآوری و تقویت روابط خانوادگی تبدیل کنند.
البته، هیچ خانواده‌ای قصد ندارد شاهد چنین تشدید مخربی باشد و واقعیت این است که مجبور به تجربه آن نیستند. رویکردهای سازنده و تکنیک‌های مذاکره مؤثر وجود دارند که می‌توانند به همه طرفین کمک کنند تا احساس شنیده شدن و مشارکت کنند و در نهایت به تقویت وحدت خانواده و موفقیت کسب‌وکار منجر شوند.
